Cây Nhàu – Dược liệu quý trong y học cổ truyền

1. Tên gọi và phân loại

Cây nhàu còn được biết đến với các tên gọi khác như cây ngao, nhàu núi, giầu.
Tên khoa học là Morinda citrifolia L., thuộc họ Cà phê (Rubiaceae).

2. Đặc điểm sinh học

Cây có chiều cao trung bình từ 6–8m, thân tròn, nhẵn, sinh trưởng tốt ở những nơi ẩm thấp ven sông suối. Lá cây mọc đối xứng, hình bầu dục, dài khoảng 12–15cm. Cây thường ra hoa vào tháng 1–2, kết quả vào tháng 7–8.

Quả nhàu có hình trứng, kích thước khoảng 5–6cm, khi chín chuyển sang màu trắng hoặc hồng nhạt, có mùi hăng đặc trưng. Bên trong quả có phần thịt mềm, chứa một hạch cứng với hai ngăn, mỗi ngăn có một hạt.

3. Phân bố và thu hái

Cây nhàu mọc phổ biến tại các tỉnh miền Trung và miền Nam nước ta như Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế và các tỉnh phía Nam.

Các bộ phận thường được sử dụng làm thuốc gồm: rễ, quả và lá. Trong đó, rễ cây được dùng phổ biến nhất, thường được phơi hoặc sấy khô trước khi sử dụng.

4. Thành phần hóa học

Phần vỏ rễ của cây nhàu chứa hoạt chất glucozit anthraquinon có tên là morindin (C₂₃H₂₀O₁₁) – một hợp chất tan trong nước nóng, không tan trong nước lạnh, có khả năng tạo màu vàng cam khi gặp kiềm.

Ngoài morindin, các nhà nghiên cứu còn tìm thấy nhiều chất anthraglucozit khác như:

• Damnacantal
• 1-metoxy-2-focmyl-3-oxyanthraquinon
• 1-metoxyruibiazin
• 1,5,6-trioxy-2-metylanthraquinon
• 1-oxy-2,3-dimetoxyanthraquinon
• Alizarin
• Morindon

Đặc biệt, nghiên cứu tại Đại học Dược Hà Nội (1982) ghi nhận cây nhàu có chứa nhiều selenium – một nguyên tố vi lượng có giá trị với sức khỏe.

5. Tác dụng dược lý

Các thí nghiệm trên động vật cho thấy cây nhàu có những công dụng sau:

• Giúp nhuận tràng nhẹ nhàng và bền bỉ
• Tăng cường khả năng bài tiết nước tiểu
• Ổn định hệ thần kinh giao cảm, giảm căng thẳng thần kinh
• Giúp hạ huyết áp tự nhiên
• Không gây độc, không có tính gây nghiện

6. Cách dùng và ứng dụng trong dân gian

🌿 Rễ nhàu

• Dùng sắc lấy nước uống hằng ngày như trà để hỗ trợ hạ huyết áp, uống trong 15 ngày có thể thấy tác dụng. Liều dùng: 30–40g rễ khô/ngày. Có thể kéo dài 2–3 tháng, sau đó giảm liều.
• Ngâm rượu dùng trị đau nhức xương khớp, đau lưng, mỏi gối.
• Rễ còn được dùng để nhuộm vải, tơ, quần áo với màu đỏ đặc trưng.

🍈 Quả nhàu

• Ăn sống với muối giúp kích thích tiêu hóa, trị táo bón, điều hòa kinh nguyệt, giảm đau bụng kinh, hỗ trợ điều trị tiểu đường, ho, cảm, phù, đau gan.
• Nướng chín ăn giúp chữa lỵ hiệu quả.

🍃 Lá nhàu

• Giã đắp ngoài da trị mụn nhọt, mưng mủ.
• Sắc uống giúp thanh nhiệt, trị cảm sốt, hỗ trợ bồi bổ cơ thể. Liều: 8–10g lá sắc với 500ml nước, chia làm 2 lần uống trong ngày.
• Lá cũng được nấu canh ăn hàng ngày giúp tăng cường sức khỏe, đặc biệt khi nấu với lươn.
• 

✅ Kết luận

Cây nhàu là một dược liệu dân gian quen thuộc, có mặt trong nhiều bài thuốc Nam. Với công dụng đa dạng từ hỗ trợ tiêu hóa, điều hòa huyết áp, giảm đau, kháng viêm, đến dưỡng thần, cây nhàu xứng đáng là vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, nên sử dụng đúng liều lượng và có hướng dẫn từ người có chuyên môn.

Bài viết mang tính chất tham khảo, dùng điều trị cần có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Nội dung được tổng hợp từ nhiều nguồn thông tin dược liệu và sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” (Giáo sư – Tiến sĩ Đỗ Tất Lợi).